De weg naar een Nationaal Heksenpardon
Vrouwenrechten zijn geen vaststaande verworvenheden. Dat blijkt maar weer nu de Taliban meisjes en vrouwen weer achter de voordeur heeft weten te krijgen, de heksenjachten in Afrika oplaaien en het recht op abortus in de VS ter discussie staat. Vrouwvijandige maatregelen worden altijd geïnitieerd door een heersende mannelijke politieke macht en elite die gebaat is bij het onderwerpen van de vrouw aan haar echtgenoot, het temmen en domesticeren van haar seksualiteit en voortplantingsvermogen, onder het mom van politieke stabiliteit. Patriarchale religie doet daarbij van oudsher dienst als ideologische rechtvaardiging.
Het afgelopen jaar hebben Nederlandse historici mijn bewering dat de heksenvervolging een vorm van femicide was betwist, omdat zo’n 15 procent van de slachtoffers man was en er zelfs gevallen bekend zijn waarbij voornamelijk de mannen van een dorp werden veroordeeld. Het is belangrijk om de heksenjachten uit de afzondering van het dorp te lichten en in een bredere context te plaatsen. Om de motieven ervan te onderzoeken.
Niet voor niets is het hoogtepunt van de heksenvervolging gesitueerd in de vroege Verlichting en het opkomende kapitalisme: er ontwikkelde zich een gerichtheid op het disciplineren en optimaliseren van arbeidskracht, waarbij vrouwen werden ingezet om nieuwe arbeidskrachten te baren en zich te onderwerpen aan hun echtgenoten zodat de beroepsbevolking tevreden bleef. Er kwam een radicale transformatie van de reproductieve verhoudingen en genderverhoudingen die de middeleeuwse wereld hadden gekenmerkt. Er werd angst gecreëerd voor een ongecontroleerde vrouwelijke seksualiteit en het eigenaarschap over haar voortplantingsvermogen door ‘het vrouwelijk geslacht af te schilderen als een instrument van de duivel’, zo schrijft Silvia Ferderici. Dit is het leidmotief van elke demonologie, te beginnen met de Malleus Mailificarum (de Heksenhamer), vermoedelijk de meest misogyne tekst ooit geschreven.
Vrouwen met kennis van planten en kruiden, genezeressen en vroedvrouwen werden als dienaressen van de duivel voorgesteld (‘Niemand is schadelijker voor het katholieke geloof dan een vroedvrouw,’ staat er in de Malleus Mallificarum). Ze werden verdreven uit hun beroepen ten behoeve van de opkomende medische professie, waarin vrouwen geen plek meer hadden. Hetzelfde gebeurde met de bierbrouwsters, zo bleek uit Schots onderzoek. Het lichaam en de ambities van vrouwen kwamen onder controle van de heren van de staat, de vader en de echtgenoot, meneer pastoor en meneer de dokter te staan.
De heksenvervolging, deze massale, internationaal georganiseerde, wettelijke goedgekeurde, door de godsdienst gezegende oorlog tegen vrouwen, uitgesmeerd over enkele eeuwen, heeft zijn sporen nagelaten op hoe vrouwen worden gezien en hoe we onszelf zien. Een restje van de traumatische vrouwelijke onderdrukking is in ons onderbewustzijn en in het collectieve veld blijven hangen; een residu dat de kracht en moed van vrouwen ondermijnt. Als je jezelf als vrouw niet kleiner of acceptabeler maakt dan je bent, kan het een oude angst bij je oproepen die ik ‘brandstapelangst’ heb genoemd. De waarheid over vreselijke gebeurtenissen onthouden en vertellen is een voorwaarde voor het rechtzetten van maatschappelijke misstanden en heling.
In de afgelopen anderhalf jaar werden daarin stappen gezet: de regeringen van Zwitserland, Noorwegen, Schotland en Catalonië riepen postume gratie uit voor de slachtoffers van heksenjachten in hun samenlevingen. Wat zou het mooi zijn als Nederland volgt. Een officiële erkenning dat deze heksenprocessen onjuist en onrechtvaardig zijn verlopen en dat de ter dood veroordeelden onschuldig zijn, is wat ik beoog. Wat ik voor me zie is een nationaal pardon voor de vrouwen die als heks zijn aangewezen, gemarteld, veroordeeld en ter dood gebracht. Een pardon in de zin van postume vrijspraak. Absolutie. Gratie. Gegeven vanuit de wereldlijke macht (overheid) die destijds heeft meegewerkt aan de heksenprocessen en veroordelingen. De rol van de Inquisitie hierin, en daarmee de Kerk, is er natuurlijk ook, maar het is internationaal tot op heden niet gelukt om het Vaticaan tot uitspraken te verleiden.
De waarheid maakt vrij. De waarheid, uitgesproken door de instanties van nu die destijds medeverantwoordelijk waren, maakt de weg vrij voor eerherstel van al die, voornamelijk vrouwelijke, slachtoffers. Het erkent heksenjacht als de geïnstitutionaliseerde vrouwenhaat die het was en die ook zo in de geschiedenisboeken moet komen. Het draagt bij aan het helen en integreren van het collectieve en intergenerationele trauma van heksenvervolging; het zou onze eigen brandstapelangst verlichten. Het maakt het bovendien makkelijker om de resten van deze vrouwenhaat ook in de huidige tijd te detecteren en aan te pakken.
Doe je mee met het vinden van een weg naar dit pardon? Hoe kunnen we samenwerken om deze zwarte periode in onze vaderlandse geschiedenis zijn rechtmatige plek te geven? Als we als diverse groep van vrouwenactivisten, vrouwen uit de politiek, media, kunst en literatuur, de spirituele gemeenschap en heksengemeenschap samen willen optrekken hierin, dan kunnen we impact maken. Naast elkaar, inclusief al onze verschillen. Als zusters voor onze zusters.
Susan Smit, mei 2022.
Er is nog geen manier om je aan te melden voor deze Heksenpardon, maar zodra dit mogelijk is zal ik de aanmeld mogelijkheden voor deze pardon plaatsen op deze pagina.
Klik hier om de laatste update van Susan Smit over het Nationaal Heksenpardon te downloaden in PDF.
Bron: Susan Smit, mei 2022.